Z.O.Z. Johannes Passion – J.S. Bach

In het begin van mijn ontdekkingsreis in de klassieke muziek luisterde ik voornamelijk naar de Johannes Passion met Pasen. Klassieke muziek op de radio was er wel maar niet zoals nu. Ik vond de Johannes mooi en de traditie van de Matthäus Passion zoals we die op het moment kennen stond min of meer in de kinderschoenen.
Later ontdekte ik de Matthäus Passion pas, maar toen had de Johannes Passion al een plekje in mijn hart ingenomen. Achteraf gezien ben ik daar blij mee. De Johannes Passion is anders, ligt misschien iets minder makkelijk in het gehoor dan de Matthäus Passion. Kun je trouwens spreken van makkelijk in het gehoor liggen over de werken van Bach? Een lastige vraag waar vele antwoorden mogelijk zijn en even zoveel waarheden zullen bevatten.

Wat weten we en kan er verteld worden over de Johannes Passion?

Toen Bach thuis kwam van een studiereis bleek een week voor zijn thuiskomst zijn vrouw plotseling overleden te zijn. Door dit overlijden werd hij onrustig en wilde hij weg van zijn huidige baan. Twee jaar na het overlijden van zijn eerste vrouw vertrok hij naar Leipzig waar hij aangesteld werd tot Thomascontor.  Daar heeft hij binnen 3 maanden in opdracht van de kerkvoogden de Johannes Passion geschreven. Het lijden en sterven van Jezus volgens het Evangelie van Johannes.  De Johannes Passion werd op Goede Vrijdag 7 april 1724, de vrijdag voor Pasen, voor het eerst uitgevoerd.

Door het overlijden van zijn vrouw Maria Barbara rees voor Bach de vraag wat de betekenis van de dood voor ons mensen is. Die vraag heeft hij centraal gesteld in de Johannes Passion. Het antwoord dat Bach door wilde geven was dat de dood niet het eindpunt maar een nieuw begin is. Hij wilde het volk een doorkijkje geven naar een ander en mooier leven waarin Jezus centraal stond.  Jezus was de ‘koning’ en een ‘koning’ is iemand die overleeft, iemand die boven het leven staat.

In  de vertelling van Johannes komt Jezus over als een krachtige persoonlijkheid die een boodschap te vertellen heeft en niet als het slachtoffer uit de Matthäus Passion.  Bach wilde met zijn Johannes Passion duidelijk maken dat je niet bij de pakken neer moet gaan zitten, niet moet laten intimideren door grote ellende maar je rug moet rechten en bedenken wat nu te doen.

Bach gebruikte de letterlijke tekst van de hoofdstukken 18 en 19 van het evangelie van Johannes. Op twee plekken plaatst hij enkele verzen met gedeeltelijke tekst uit het Matthäus evangelie om het ingetogen en meer beschouwende evangelie van Johannes te dramatiseren.

Enkele jaren later zou hij pas de Matthëus Passion schrijven.  De Johannes Passion  is diverse malen veranderd en aangepast door Bach en vlak voor zijn dood is hij nog aan een nieuwe versie van de Johannes Passion begonnen, deze heeft hij echter niet af kunnen maken.

Mijn favorieten van de Johannes Passion:
Het openingskoor.  Zeker zo mooi als het openingskoor van de Matthäus Passion.

Johannes Passion BWV 245 – Harnoncourt

De Aria nr 32 Mein teurer Heiland, Lass dich fragen. Hierin vraagt de Bas zich af of hij door het sterven van Jezus verlost is. Het koor geeft antwoord op de vragen van de Bas. De combinatie van het vragen van de solist en het geven van antwoord door het koor zal Bach later veelvuldig in zijn Matthäus Passion en andere werken gaan gebruiken

Mein teurer Hieland, lass dich fragen – Johannespassion – Concerto Köln

en het één na laatste koor: Ruht wohl, ihr heiligen Gebeine.

Ruht Wohl, ihr heiligen Gebeine – Johannes Passion – Herreweghe

Voor meer Zwijmels kijk bij Marja

Ter voorbereiding op Pasen en zoals voorgeschreven door de kerk uit die tijd, te beluisteren op Goede Vrijdag.

Johannes Passion BWV 245 – Harnoncourt

Diverse inlichtingsbronnen plus een klein beetje van mijzelf.

Kijk voor meer zwijmels op zaterdag bij Marja